شکار پهپاد RQ-170 توسط نیروهای پدافندی ایران، بمبی بود که هفته گذشته در رسانه‌های خبری جهان منفجر شد تا برای چندین روز خبر شکار این «پرنده هدایت پذیر از دور (پهپاد)» و آنکه این پرنده فوق مدرن و پر رمز و راز امریکایی با چه شیوه‌ای در دام ایران افتاده موضوع تحلیل و بررسی تحلیلگران رسانه‌های جهان باشد. اما شاید آنچه که شکار این پهپاد را به این میزان از اهمیت رسانده باشد ویژگی‌های منحصر به فرد تکنولوژیکی این هواپیمای بدون سرنشین باشد.
چرا که ایران پیش از این نیز چندین هواپیمای بدون سرنشین امریکا را شکار کرده بود ولی به نظر می‌رسد مشخصات تکنولوژیکی این پهپاد آنقدر استراتژیک و منحصر به فرد باشد که چندین بار کلینتون و اوباما را به اظهار نظر و درخواست از ایران برای باز پس دادن آن وادار کرده است.
این ویژگی‌ها چیست که این شکار ایران را در این درجه از اهمیت قرار داده است؟ رجانیوز در ادامه تلاش کرده است بخش‌هایی قابل انتشار از ویژگی‌های فنی و استراتژیک این پهپاد فوق مدرن امریکایی را در اختیار مخاطبان قرار دهد.

پهپاد RQ-170 و جنگنده F35 رادارگریزترین پرنده‌های جهان

RQ-170 پهپادی با اهداف جاسوسی است که سال 2009 خبر تولید آن منتشر شد و تنها دو سال پس از تحویل به نخستین یگان عملیاتی ارتش امریکا به گونه‌ای بی سر و صدا در فرودگاه قندهار فرود آمد. به‌دنبال این حضور و با انتشار نخستین تصاویر این پرنده در فرودگاه قندهار و از آن‌جاکه تا آن زمان حتی اسم هواپیما در هاله‌ای از ابهام قرار داشت، آن را به جانور قندهار مشهور کرد.


رادارگریزی را باید مهمترین مشخصه جانور قندهار دانست. این ویژگی است که نسل جدید جنگنده‌های امریکا نیز از آن بهره‌مند هستند، ویژگی مهمی که پدافند علیه این پرنده‌ها را که شامل جنگنده F22، جنگنده فوق مدرن F35 و پهباد RQ-170 می‌شود برای سایر کشورها بسیار دشوار و تا حدودی غیر ممکن کرده است.

پهپاد شکار شده توسط پدافند هوایی ایران به نحوی طراحی شده است که به دلیل امکان پرواز در ارتفاع 50 هزار پایی (بیش از 15 هزار متر) از امواج ارسالی بسیاری از رادارها در امان می‌ماند و در برخورد با امواج رادارهای پیشرفته‌تر، به دلیل ویژگی‌های خاصی که طراحی شکل بدنه، ترکیب شیمیایی رنگ و آلیاژ به کار رفته در بدنه هواپیما وجود دارد، این امواج قوی را جذب کرده و امکان بازگشت آنها به مرکز تشخیص رادار را نمی‌دهد.

فرمول شیمیایی ساخت رنگ رادارگریز و همچنین مواد رادارگریز به کار رفته در بدنه هواپیما جزء تکنولوژی‌های اختصاصی و بکلی سری نظامی امریکا است که تا کنون در اختیار هیچ کشوری نبوده است و اکنون این ایران است که با در اختیار داشتن نمونه‌ای از این پرنده امکان مهندسی معکوس و دستیابی به آنرا پیدا کرده است.

چین که به عنوان پیشرفته‌ترین کشور پس از امریکا در طراحی و ساخت پرنده‌های رادارگریز، تکنولوژی نسل گذشته این پرنده‌ها را در اختیار دارد نیز این تکنولوژی را بواسطه مهندسی معکوس پهپادی که در 1992 در جنگ بالکان سرنگون شد بدست آورده است. چنانکه بسیاری از کارشناسان نظامی، تکنولوژی بکار رفته در پهپادی که چین اوایل سال میلادی گذشته رونمایی کرد را برگرفته از فناوری‌های بکار رفته در پهپاد امریکایی سرنگون شده در بالکان ارزیابی می‌کنند.


هرچند لو رفتن فرمول بکلی سری امریکا برای رادار گریزی پرنده‌هایش خسارت بزرگی را برای کمپانی "لاکهید مارتین" سازنده این پرنده و شرکت‌های وابسته به پنتاگون به دنبال داشته است ولی شاید خسارت بزرگتر را باید در امکان دستیابی به فرمولی برای شناسایی پرنده‌هایی رادارگریز امریکایی توسط سیستم‌های پدافندی ایران دانست. چراکه جنگنده فوق مدرن F35 که بزرگترین پروژه هوایی امریکا بوده و از سیستمی مشابه با RQ-170 برای رادارگریزی استفاده می‌کند، مزیت استراتژیک خود را در مقابل پدافند هوایی ایران از دست خواهد داد.

پیتر سینگر مدیر طرح دفاعی قرن بیست و یکم در موسسه بروکینگز در همین زمینه در گفتگویی با یو اس ای تودی می گوید:" RQ-170 دارای همان سیستم راداری است که در جت های جنگنده پیشرفته امریکا،‌ F22 و جنگنده جدید F35 استفاده می شود. به گفته وی، چینی ها در دستیابی به چنین قابلیتی یک نسل عقب اند و بسیار مشتاق دستیابی به آنند. "
این در حالی است که یک افسر اطلاعاتی بازنشسته نیروی هوایی امریکا نیز در همین زمینه به سی ان ان گفته است: " این نوع هواپیمای بدون سرنشین امریکا به اندازه ای رادارگریز ساخته شده است که رادارها نمی توانند آن را شناسایی کنند و وقتی روی رادارها قرار می گیرند تصور می شود یک دسته پرنده یا چیزی شبیه آن در حال حرکت است سرهنگ سیدریک لیتون با اشاره به احتمال طراحی سامانه هایی برای مقابله با تکنولوژی رادارگریزی بکار رفته در این پرنده‌ها با استفاده از روش شبیه‌سازی، کار امریکا را در حمله هوایی به اهداف نظامی و دیگر اهداف حفاظت شده در ایران، در صورت وجود تکنولوژی پدافند آن در ایران بسیار دشوار ارزیابی کرده است.

به نظر می رسد قابلیت بالای رادارگریزی این پهپاد، امکان مهندسی معکوس این تکنولوژی، طراحی سیستم پدافندی برای این نوع از پرنده‌های رادارگریز و همچنین فرصت انجام معاملاتی استراتژیک و نظامی با کشورهای خواهان دریافت این تکنولوژی را برای ایران فراهم کرده است که این دستاورد می‌تواند به تنهایی بسیاری از برگ‌های معادلات جهانی را به نفع ایران برگرداند.

سیستم کنترل و هدایت RQ-170 و ضربه‌ای که امریکا از اخلال در این سیستم خورد

RQ-170 از جمله هواپیماهایی است که به "پرنده هدایت پذیر از دور" مشهور هستند اما هدایت‌پذیری از راه دور، تنها ویژگی این پرنده جاسوسی در هدایت و ناوبری نیست چنانکه سیستم‌های تعبیه شده در این پرنده بدون سرنشین این قابلیت را به "جانور قندهار" خواهد داد تا در صورت قطع ارتباط با مرکز هدایت کننده، با کمک سیستم هدایت خودکار و بهره‌برداری از شیوه‌های مسیریابی پیشرفته، مقصد را تشخیص داده و به محل کنترل بازگردد. این پهپاد به گونه‌ای برنامه‌ریزی شده‌ است که اگر ارتباط آن با مرکز کنترل قطع شود در هوا یا زمین به سمت مرکز کنترل تغییر مسیر بدهد.


فن آوری بکار رفته در ناوبری از راه دور این هواپیمای بدون سرنشین مشابه با جنگده‌های F22 و F35 از طریق ماهواره و کنترل از راه دور صورت می‌گیرد و به کنترل کننده این امکان را می‌دهد که پرنده را از پایگاهی دور حتی در کشور امریکا هدایت کند.

قابلیت موتور این هواپیما که از نوع موتور جت بوده و تکونولوژی آن یکی از تکونولوژی‌های سری نظامی امریکا به شمار می‌رود، به نحوی است که با وجود وزن بسیار سبک و میزان پایین مصرف سوخت، قادر است با هر بار سوختگیری این پهپاد سه تنی را تا 1500 کیلومتر پرواز پشتیبانی کند.

نکته مهم درباره RQ-170 سیستم هوشمند اعلام خطر و در اختیار داشتن برنامه‌های مختلف در صورت قطع ارتباط ماهواره‌ای با مرکز هدایت از راه دور است. و به نظر می‌رسد نفوذ پدافند هوایی ایران به همین مکانیزم دفع خطر، موجب بوجود آمدن امکان شکار این پهپاد پر ارزش شده است. این پهپاد جاسوسی در صورت بروز خطر ابتدا تلاش می‌کند تا با استفاده از سیستم اتوپایلوت (ناوبری خودکار) به مرکز کنترل بازگردد و در صورت تشخیص عدم امکان بازگشت به مرکز کنترل، سیستم خود انفجاری در این هواپیمای جاسوسی منجر خواهد شد تا این پهپاد بلافاصله منفجر و متلاشی شود.

این در حالی است که به نظر می‌رسد RQ-170 شکار شده در ایران پس از اخلال در دریافت امواج ماهواره‌ای که توسط پدافند ایرانی اعمال شده است، به صورت اتوماتیک به سیستم هدایت اتوپایلوت منتقل شده است و در این مرحله، پدافند هوایی ایران توانسته است با ارسال امواج گمراه‌کننده جی.پی.اس برنامه هدایت خودکار را در دست گرفته و منطقه‌ای در ایران را به عنوان آشیانه برای این پهپاد جاسوسی تعریف کرده و موفق به شکار آن شود.


کریسشن‌ساینس‌مانیتور در همین زمینه با اشاره به مصاحبه شخصی که وی را یک مهندس ایرانی موثر در شکار پهپاد معرفی کرده است، می‌نویسد: «سیستم هدایت براساس جی.پی.اس، نقطه ضعف این هواپیماست. با ارسال نویزهای قوی و مسدود کردن ارتباط ماهواره‌ای پهپاد با اپراتور، هواپیما مجبور به استفاده از هدایت خودکار (اتوپایلوت) شد و شرایط برای فریب آن مهیا گشت. سپس، کارشناسان ایرانی توانستند سیستم نقشه‌خوانی داخلی این هواپیما را طوری تغییر دهند که کامپیوتر داخلی پهپاد تصور کند آشیانه‌اش، پایگاهی در ایران با همان ارتفاع آشیانه اصلی است. اما اختلاف اندک ارتفاع این پایگاه ایرانی با پایگاه اصلی پرواز پهپاد موجب شد هواپیما هنگام فرود دچار مشکل شود و بخش‌های پایینی و چرخ‌های فرود آسیب ببیند».

این گزارش در ادامه با استناد به اظهارات برخی از کارشناسان سابق نظامی درباره نقاط ضعف سیستم جی‌پی‌اس، برنامه‌نویسی دوباره جی.پی.اس برای پرواز به خانه‌ای دیگر را عملی دانسته و شکار پهپاد جاسوسی امریکا از این روش را امکان‌پذیر عنوان کرده‌اند.
در همین حال، بررسی‌های کارشناسان نشان می‌دهد، مسدود کردن امواج کدگذاری شده این پهپاد و جلوگیری از ارسال آن به مرکز موجب شده است این پهپاد از امواج عادی و کدگذاری نشده استفاه کند و این امر امکان نفوذ و در اختیار گرفتن کنترل این پهپاد پر رمز و راز را به پدافند هوایی ایران داده است.

روزنامه امریکایی واشنگتن پست ساقط کردن هواپیماهای جاسوسی ایالات متحده را در دو هفته گذشته پیروزی تاریخی بزرگ ایران خوانده و نوشت : ایران در قبال تجاوزات آتی هواپیمای بدون سرنشین آمریکایی ساکت نمی نشیند.

به نظر می‌رسد نحوه کنترل این پهپاد توسط پدافند هوایی ایران و ویژگی‌های منحصر به فرد فنی آن در کنار امکان مهندسی معکوس این ویژگی‌های راهبردی، موجب شود تا موضوع پهپاد RQ170 برای سال‌های متمادی به عنوان یک برگ برنده استراتژیک برای ایران به حساب آید و فصلی متفاوت در صفحات فعالیت‌های دیپلماتیک جمهوری اسلامی با عنوان «دیپلماسی پهپاد» را بگشاید.

منبع:نشریه پرتوسخن